To okazały gatunek byliny z rodziny astrowatych. We florze Polski jest kenofitem, czyli gatunkiem obcego pochodzenia, nienależącym do rodziny flory, który zadomowił się u nas w czasie po odkryciu Ameryki.

Występowanie i środowisko

Smotrawa występuje w Azji Zachodniej, na Kaukazie oraz w górach wschodniej, środkowej i południowej Europy. W Polsce dziko występuje w Karpatach Wschodnich, w Bieszczadach i Beskidzie Niskim. Zawleczona też na inne stanowiska, np.: na tereny tatrzańskie (dolina Kościeliska), tereny Sudetów, nielicznie występuje też na niżu Polski. Gatunek ten bardzo często sadzony był w przydomowych ogródkach i dworskich parkach, skąd nierzadko „uciekał” i zadomawiał się w siedliskach wilgotnych, nadrzecznych a nieraz na obrzeżach lasów. W środowisku naturalnym roślina ta występuje w górach w dolnym reglu, nad górskimi rzekami i potokami.

Wygląd rośliny

Część podziemna tej rośliny składa się z krótkiego walcowatego kłącza, z którego wyrasta mocna, w górnej części rozgałęziona, skrętolegle ulistniona łodyga. Jej grubość dochodzi niekiedy do 1 – 2 cm a wysokość od 1,5 – 2 m. Jest ona krótko i miękko owłosiona, czasami barwy czerwonawo-brunatnej. Liście na łodydze są pojedyncze, bardzo duże, o blaszkach brzegiem pojedynczo lub podwójnie pikowane. Dolne i środkowe wyrastają na krótkich ogonkach i są sercowate oraz ostro zakończone. Górne zaś mają jajowaty lub podłużny kształt i są siedzące lub prawie siedzące. Liście na wierzchniej stronie są nagie a na spodzie lekko owłosione. Kwiaty smotrawy zebrane są w 2 – 8 bardzo dużych koszyczków o średnicy 5 – 6 cm. Wyrastają na długich szypułkach, zebrane po kilka w rozpierzchły kwiatostan. Listki okrywy mają odgięty szczyt i dachówkowo zachodzą na siebie. Kwiaty w koszyczkach są równowąskie, języczkowe, żeńskie, barwy ciemnożółtej. W środku kwiaty są obupłciowe, rurkowate o barwie złocistożółtej. Kielich jest w postaci błoniastego rąbka a dojrzałe owocki (niełupki – dł. 5 – 6 mm) zachowują kształt kielicha. Kwiaty smotrawy kwitną w okresie od lipca do września i są pachnące.

Zastosowanie

• Roślina ozdobna – Smotrawa nadaje się na rabaty, do ozdabiania zbiorników wodnych lub do ogrodów naturalistycznych. Rozmnaża się ją przez podział bryły korzeniowej lub przez wysiew nasion. Może rosnąć w pełnym słońcu lub półcieniu. Jest odporna na choroby i szkodniki oraz mróz. Szybko i agresywnie się rozprzestrzenia przez samosiew.
• Roślina lecznicza – Ze względu na zawartość w roślinie flawonoidów, laktonów, polifenoli, olejku eterycznego, nienasyconych kwasów tłuszczowych i fitosteroli ma właściwości lecznicze:
  • działa ochronnie i przeciwzapalnie na wątrobę i przewód pokarmowy, –
  • działa żółciopędnie i lipotropowo,
  • obniża poziom cukru i cholesterolu oraz lipidów we krwi,
  • hamuje rozwój niektórych tkanek nowotworowych,
  • wspomaga regenerację trzustki,
  • pomaga przy nieżycie żołądka i jelit oraz bolesnych skurczach przewodu pokarmowego,
  • zewnętrznie działa przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie; przyspiesza regenerację skóry i błon śluzowych, leczy niektóre wypryski,

Ciekawostki

• • Łacińska nazwa tej rośliny ( Telekia speciosa) nadana została dla uczczenia węgierskiego arystokraty Samuela Teleki von Szeka, który w XIX wieku dostrzegł jej urodę i wspierał badania niemieckiego botanika J. Ch. G. Baumgartena.
• Drugi człon nazwy łacińskiej „speciosa” oznacza: nadobna, okazała.
• Roślina ta należy do miododajnych i przyciąga pszczoły i motyle.
• W medycynie ludowej służyła do leczenia zapalenia oskrzeli, chorób płuc, przeziębienia i rwy kulszowej.
• Smotrawa jest podobna do omanu wielkiego. Różni się kształtem liści – oman ma je lancetowate a smotrawa sercowate.